Την τελευταία δεκαετία, εδώ στο BirdLife Cyprus, λέγαμε τα ίδια και τα ίδια. Δεν ήταν λίγες οι φορές που κάναμε συνεχείς εκκλήσεις για τη στρατηγική χωροθέτηση και τη στρατηγική εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των ΑΠΕ στις προστατευόμενες περιοχές, τις πολύτιμες γεωργικές εκτάσεις και την ύπαιθρο γενικότερα· ιδίως όσον αφορά την αλόγιστη σφράγιση και την αλλαγή χρήση της γης.
Δικαιολογημένα κάναμε τέτοιες εκκλήσεις, καθώς κάτι τέτοιο δεν είχε γίνει ποτέ.. Το αποτέλεσμα μιλούσε από μόνο του: σχεδόν τα 2/3 των υφιστάμενων αιολικών πάρκων κατέληξαν να τοποθετούνται εντός περιοχών Natura 2000, με πιθανές επιπτώσεις σε ανυποψίαστα αρπακτικά πουλιά. Περισσότερα από τα μισά Φωτοβολταϊκά Πάρκα κατέληξαν σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, ενώ δόθηκαν μάχες για να κρατηθούν εκτός περιοχών Natura 2000· αν και σε ορισμένες περιπτώσεις κάποια έργα αδειοδοτήθηκαν κοντά σε προστατευόμενες περιοχές. Κάποια έργα ΑΠΕ προκάλεσαν ακόμη και την ανησυχία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία επέπληξε την Κύπρο για την αποτυχία της να διασφαλίσει ότι δεν θα υπήρχαν επιπτώσεις σε προστατευόμενες περιοχές.
Τον Φεβρουάριο του 2021 έγινε το πρώτο σημαντικό βήμα προς την σωστή κατεύθυνση, όταν το Τμήμα Περιβάλλοντος παγοποίησε την αξιολόγηση Φωτοβολταϊκών Πάρκων που υποβλήθηκαν για έγκριση από το 2021 και μετά, έως ότου να διενεργηθεί στρατηγική εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Ακολούθησε η επίσημη γνωμάτευση του Τμήματος Περιβάλλοντος για τη στρατηγική εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων για την τοποθέτηση έργων ΑΠΕ, που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο του 2022. Αυτή η γνωμάτευση είναι σαν μια εντολή με την οποία πλέον σπάει ο κύκλος του ανεξέλεγκτου σχεδιασμού για τις ΑΠΕ, και λειτουργεί ως ασφαλιστική δικλείδα, τουλάχιστον για τα πιο σημαντικά φυσικά στοιχεία του νησιού.
Τα μεγάλα ηλιακά και αιολικά πάρκα έχουν πλέον ξεκάθαρα απαγορευθεί στις περιοχές Natura 2000, τα κρατικά δάση και σε περιοχές όπου αποτελούν κύρια περάσματα αποδημητικών πτηνών, με απαραίτητες ζώνες ανάσχεσης (buffers), ιδιαίτερα στην περίπτωση των αιολικών πάρκων. Τα έργα αυτά απαγορεύονται, μεταξύ άλλων, και σε ορεινές περιοχές, περιοχές με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τοπίου όπως βουνοκορφές, και σε τεμάχια με μεγάλες κλίσεις όπου θα έπρεπε να γίνουν σημαντικές χωματουργικές εργασίες. Άλλες πτυχές του τοπίου λαμβάνονται αναλόγως υπόψη, για παράδειγμα οι αρχαιολογικοί χώροι και τα αρχαία μνημεία είναι επίσης απαγορευμένες περιοχές για μεγάλα ηλιακά και αιολικά πάρκα.
Τα έργα τα οποία προτείνονται σε κοντινή απόσταση από περιοχές Natura 2000 θα υποβάλλονται σε δέουσα εκτίμηση για να εκτιμηθεί ο αντίκτυπος τους στα προστατευόμενα είδη των περιοχών αυτών. Στις περιπτώσεις των προστατευόμενων υγροτόπων, όπως οι Αλυκές της Λάρνακας που δυστυχώς ήδη περικυκλώνονται από φωτοβολταϊκά πάρκα, οι αποστάσεις αυτές είναι ακόμα μεγαλύτερες. Ομοίως, τα έργα που εμπίπτουν εντός περιοχών φωλεοποίησης ή χωροκράτιας του Σπιζαετού και του Γύπα, σε περιοχές με σπάνια φυτά ή σημαντικές για σπάνια είδη νυχτερίδων θα αξιολογούνται κατά περίπτωση και, ελπίζουμε, πολύ προσεκτικά.
Αν και η νέα αυτή γνωμάτευση διαφυλάσσει τις προστατευόμενες περιοχές και τις περιοχές με ιδιαίτερη αξία για τη βιοποικιλότητα, δεν ισχύει το ίδιο για τις γεωργικές εκτάσεις, για τις οποίες τίθενται κάποια όρια, αλλά όχι τόσο αυστηρά. Εξακολουθούν να παραμένουν και άλλα ερωτηματικά, όπως για παράδειγμα για τη χωροθέτηση υπεράκτιων αιολικών πάρκων που εξαρτώνται από τον επικείμενο Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό.
Η κλιματική αλλαγή είναι μια από τις σημαντικότερες απειλές που αντιμετωπίζει ο πλανήτης σήμερα. Οι εναλλακτικές πηγές ενέργειας αποτελούν μεγάλο μέρος της λύσης σε αυτό το πρόβλημα και η Κύπρος έχει τόσες ηλιόλουστες μέρες που είναι αδύνατον να μη στηρίζουμε τις ΑΠΕ και ιδιαίτερα ένα «ηλιακό μέλλον» για την Κύπρο. Αρκεί αυτό να γίνεται προσεκτικά, με σεβασμό στη φύση και τη βιοποικιλότητα και όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά. Για αυτούς τους λόγους, πιστεύουμε και υποστηρίζουμε να δίνεται προτεραιότητα σε οροφές κυβερνητικών κτιρίων, σε βιομηχανικές περιοχές, σε εγκαταλελειμμένες χωματερές και άλλους τέτοιους χώρους, όπως αναφέρεται και στη γνωμάτευση που δημοσιεύτηκε από το Τμήμα Περιβάλλοντος.
Είναι ευτυχές που βρισκόμαστε πλέον σε μια νέα εποχή, όπου οποιεσδήποτε τυχόν συγκρούσεις μεταξύ της πολιτικής για το κλίμα και της πολιτικής για τη βιοποικιλότητα θα μπορούν να ελεγχθούν μέσω αυτής της νέας στρατηγικής εκτίμησης, παρακολουθώντας στενά τη σωστή εφαρμογή της.