Η πανδημία COVID-19 αποτελεί σαφές παράδειγμα του πόσο εύθραυστες μπορούν να είναι οι κοινωνίες και οι οικονομίες μας όταν έρχονται αντιμέτωπες με ένα μεγάλο πλήγμα. Η περιβαλλοντική υποβάθμιση και η κλιματική αλλαγή αναμένεται να καταστήσουν τέτοια πλήγματα συχνότερα και πιο σοβαρά. Ενώπιον της αβεβαιότητας και των πολλών προκλήσεων, η μόνη βιώσιμη επιλογή μας είναι να διασφαλίσουμε ότι κάθε απόφαση που λαμβάνουμε κατά την κρίσιμη αυτή περίοδο μας φέρνει πιο κοντά στους κοινωνικούς μας στόχους, όπως και σε εκείνους που αφορούν τη βιωσιμότητα.
Η πανδημία COVID-19 έχει αλλάξει τα δεδομένα. Ο κόσμος έχει γνωρίσει πολέμους, οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις, ανεξέλεγκτες πυρκαγιές, ελλείψεις τροφίμων και μεταναστευτικά κύματα, καθώς και τοπικές και εποχιακές επιδημίες. Η τρέχουσα πανδημία, όμως, δεν μοιάζει καθόλου με όσα έχουν ζήσει μέχρι τώρα οι σημερινές γενιές. Εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον πλανήτη, επηρέασε άμεσα ή έμμεσα εκατομμύρια, αν όχι δισεκατομμύρια ανθρώπους, οδήγησε σε αποκλεισμό ολόκληρων κοινωνιών, έκλεισε σύνορα και οδήγησε ολόκληρους κλάδους σε παύση δραστηριότητας, και όλα αυτά μέσα σε μερικούς μόνο μήνες.
Έχουν πλέον παρέλθει έξι μήνες αφότου πολλές χώρες της Ευρώπης εφάρμοσαν μέτρα περιορισμού για την καταπολέμηση της νόσου COVID-19. Μετά το πρώτο σοκ αυτής της μαζικής και απότομης αλλαγής, οι κοινωνίες προσπαθούν ακόμα να κατανοήσουν τον ιό και την πλήρη έκταση των επιπτώσεών του, καθώς και να βρουν λύσεις ώστε να μετριάσουν αυτές τις επιπτώσεις.
Ασύμμετρες επιπτώσεις για την υγεία
Ο τρόπος με τον οποίο ο κορονοϊός επηρεάζει τους ανθρώπους ποικίλει. Οι ευπαθείς ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι ή όσοι πάσχουν από υποκείμενα νοσήματα, φαίνονται να απειλούνται πιο σοβαρά.
Οι ίδιες ευπαθείς ομάδες επηρεάζονται επίσης κατά κανόνα περισσότερο από τους περιβαλλοντικούς κινδύνους για την υγεία, ιδίως δε από την κακή ποιότητα του αέρα. Η μακροπρόθεσμη έκθεση σε αέριους ρύπους -ακόμη και σε χαμηλά επίπεδα συγκέντρωσης- καθώς και σε άλλους ρυπαντές μπορεί να βλάψει την ανθρώπινη υγεία και να προκαλέσει χρόνιες νόσους, καθιστώντας έτσι τους ανθρώπους περισσότερο ευάλωτους σε υφιστάμενες και νέες νόσους, όπως η νόσος COVID-19.
Η πρόσφατη έκθεσή μας με θέμα «Υγιές περιβάλλον, υγιείς ζωές» αναφέρει χαρακτηριστικά ότι ένας στους οκτώ θανάτους στην Ευρώπη μπορεί να αποδοθεί σε κακή ποιότητα του περιβάλλοντος. Εφιστά επίσης την προσοχή μας στις ανισότητες από πλευράς επιπτώσεων για την υγεία, τόσο σε ολόκληρη την Ευρώπη όσο και στο εσωτερικό διαφόρων χωρών. Ο περιορισμός της περιβαλλοντικής ρύπανσης και η διασφάλιση της πρόσβασης σε ένα καθαρό περιβάλλον μπορεί να μειώσει την επιβάρυνση εξαιτίας της νόσου και να βοηθήσει τους ανθρώπους να ζήσουν μια πιο υγιή ζωή.
Προστασία φυσικών περιοχών
Η ασθένεια COVID-19 είναι ζωονόσος. Πρόκειται για έναν νέο ιό ο οποίος μεταπήδησε από τα ζώα στον άνθρωπο. Αυτό συμβαίνει συνήθως όταν άγρια ζώα έρχονται σε στενή επαφή με ανθρώπινους πληθυσμούς, κυρίως ως αποτέλεσμα της επέκτασης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε φυσικές περιοχές, μέσω της αλληλεπίδρασης μεταξύ ανθρώπων και ζώων σε εγκαταστάσεις εντατικής παραγωγής κρέατος ή με την αιχμαλώτιση άγριων ειδών για ανθρώπινη κατανάλωση.
Η νόσος COVID-19 είναι επομένως ένα ακόμη παράδειγμα της σύνδεσης μεταξύ της ευρύτερης περιβαλλοντικής υποβάθμισης και των συγκεκριμένων επιπτώσεών της στην υγεία και στην ευημερία μας. Τις τελευταίες ημέρες δημοσιεύτηκαν δύο βασικές εκθέσεις: η Global Biodiversity Outlook 5 της Σύμβασης για τη βιολογική ποικιλομορφία και η Living Planet Report 2020 του WWF. Αμφότερες υπογραμμίζουν τον ανησυχητικό ρυθμό μείωσης της βιολογικής ποικιλομορφίας και καλούν για αποφασιστική και άμεση λήψη μέτρων σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι ίδιες ανησυχητικές τάσεις παρατηρούνται και στην Ευρώπη, επηρεάζοντας την ανθεκτικότητα, την παραγωγικότητα και την ικανότητα της φύσης να μας παρέχει όσα χρειαζόμαστε. Τις ερχόμενες εβδομάδες θα δημοσιεύσουμε και τη δική μας ολοκληρωμένη αξιολόγηση της κατάστασης του περιβάλλοντος στην Ευρώπη, βάσει αναλυτικών δεδομένων που παρέχονται από τα κράτη μέλη της ΕΕ.
Η ενίσχυση της ανθεκτικότητας της φύσης σε παγκόσμιο επίπεδο, μέσω της προστασίας, της διαφύλαξης και της αποκατάστασης των φυσικών περιοχών, καθώς και με την μετάβαση σε ένα βιώσιμο σύστημα τροφίμων, μπορεί να μειώσει όχι μόνο τους κινδύνους που συνδέονται με τις ζωονόσους αλλά και να διασφαλίσει επίσης τη μακροπρόθεσμη ευημερία μας.
Συνυπολογισμός της κλιματικής αβεβαιότητας
Ο τρόπος και ο ρυθμός με τον οποίο χρησιμοποιούμε τους φυσικούς πόρους -περιλαμβανομένων των ορυκτών καυσίμων, των δασών και της γης- αποτελούν ακριβώς τον πυρήνα της κλιματικής αλλαγής. Από τις πιο πρόσφατες ανεξέλεγκτες πυρκαγιές στις ΗΠΑ μέχρι την τήξη των παγετώνων στις Άλπεις, οι επιπτώσεις είναι ήδη καταστροφικές. Εάν δεν κατορθώσουμε να μειώσουμε δραστικά τις παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και να προσαρμοστούμε στο μεταβαλλόμενο κλίμα, θα πρέπει να περιμένουμε πολλά ακόμα σοβαρά πλήγματα, που θα επηρεάσουν την κοινωνία και την οικονομία μας. Και, όπως και στην περίπτωση της νόσου COVID-19 και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, ορισμένοι από εμάς θα επηρεαστούν περισσότερο από άλλους.
Η νόσος COVID-19 προκάλεσε μια δημόσια υγειονομική κρίση, όπως και μια βαθιά οικονομική κρίση. Ως απάντηση, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει σχέδια οικονομικής ανάκαμψης.
Το πραγματικό ερώτημα είναι: Πώς μπορούμε να ανακάμψουμε από την τρέχουσα κρίση με τρόπο ώστε να αποτρέψουμε άλλες κρίσεις -περιβαλλοντικές, κλιματικές, οικονομικές και της δημόσιας υγείας- στο μέλλον;
Δημιουργία μιας ανθεκτικής και δίκαιης κοινωνίας και μιας πράσινης οικονομίας
Τα μέτρα περιορισμού επέφεραν μαζικές και απότομες αλλαγές στον τρόπο ζωής μας στην Ευρώπη. Μειώθηκε ο αριθμός των οχημάτων στους δρόμους και σχεδόν εκμηδενίστηκε ο αριθμός των εμπορικών πτήσεων. Πολλές δραστηριότητες κατέληξαν να γίνονται ηλεκτρονικά, περιορίζοντας ακόμη περισσότερο την ανάγκη για μετακινήσεις. Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον ήταν ξεκάθαρες. Η ποιότητα του αέρα στις πόλεις βελτιώθηκε μέσα σε μερικές εβδομάδες. Καθώς οι περιορισμοί καταργούνται και η οικονομική δραστηριότητα ξαναβρίσκει τον ρυθμό της, αρχίζουμε να βλέπουμε μια σταδιακή επιστροφή στα επίπεδα προ COVID.
Το παράδειγμα της νόσου COVID έχει δείξει ότι οι χώρες που ενήργησαν γρήγορα και αποφασιστικά είχαν κατά κανόνα χαμηλότερα ποσοστά λοίμωξης και θνησιμότητας, ακόμη και μεταξύ των ευπαθών ομάδων. Τα μέτρα περιορισμού έφεραν σημαντικές αλλαγές στον τρόπο ζωής μας σε σύντομο χρονικό διάστημα, μειώνοντας τις πιέσεις προς το περιβάλλον, ενώ η ψηφιοποίηση μπορεί επίσης να προσφέρει κάποιες λύσεις. Ομοίως, η λήψη αποφασιστικών μέτρων που μπορούν να προκαλέσουν θεμελιώδεις αλλαγές στα συστήματα παραγωγής και κατανάλωσης μπορεί επίσης να κάνει τη διαφορά.
Οι φιλοδοξίες της Ευρώπης όσον αφορά την μακροπρόθεσμη πολιτική της προσδιορίζονται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, στις στρατηγικές και στα σχέδια δράσης της. Η Ομιλία για την κατάσταση της Ένωσης της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula von der Leyen, δεν επιβεβαίωσε απλώς εκ νέου τη δέσμευση της Ευρώπης προς αυτούς τους στόχους αλλά ανέδειξε ακόμη περισσότερο τις φιλοδοξίες της ΕΕ για το κλίμα. Οι εν λόγω φιλοδοξίες πρόκειται να επιτευχθούν μέσω μιας δίκαιης μετάβασης, στο πλαίσιο της οποίας τα μέτρα για την επίτευξη των στόχων που αφορούν το κλίμα θα είναι ισότιμα με τα μέτρα που προβλέπονται για την κοινωνική δικαιοσύνη και την αντιμετώπιση των ανισοτήτων.
Οι επόμενοι μήνες θα είναι κρίσιμοι για τον σχεδιασμό της ανάκαμψης και των επενδύσεων. Για να συνεισφέρουμε σε αυτόν τον διάλογο, διοργανώνουμε μια σειρά από διαδικτυακές συζητήσεις, οι οποίες αποσκοπούν στο να φέρουν τη γνώση και τους προβληματισμούς των ειδικών πιο κοντά στο ευρύτερο κοινό.
Η αλλαγή θα γίνει, είτε με τον έναν είτε με τον άλλον τρόπο. Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι κάθε απόφαση σε αυτήν τη διαδρομή μάς φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στη βιωσιμότητα».