Του Κωνσταντίνου Παπαθωμά
Η Πόλη
Κάνω αρχή στο πρώτο άρθρο τής στήλης αυτής με την Πόλη! Με τον πυρήνα της, τις διάφορες περιοχές χρήσης, τις αρτηρίες της. Την Πόλη που, μαθηματικά μιλώντας, είναι το ολοκλήρωμα τού κτηρίου, τής μονάδας από την οποία αποτελείται. Που είναι σαν ένας ψηφιακός πίνακας όγκων και κενών, όγκων και μη όγκων! Την Πόλη που είναι επίσης ο καθρέφτης και ο εκφραστής τού πολιτισμού μας!
Τι είναι λοιπόν η Πόλη; Είναι ένας οργανισμός, ένας μηχανισμός που διέπεται ή τουλάχιστον θάπρεπε να διέπεται και να καθορίζεται από τους ίδιους παράγοντες όπως και το κάθε μεμονομένο κτήριο: τη λειτουργία, την αισθητική και την οικονομία. Παράγοντες άϋλοι, που καθορίζονται βέβαια στο σχεδιασμό, και υλοποιούνται μέσω τής κατασκευής. Και τι άλλο θα μπορούσε να είναι η βάση για το σωστό συνδυασμό τών πιο πάνω παραγόντων κατά το σχεδιασμό ενός τέτοιου οργανισμού, εκτός από τον καθορισμό τής καρδιάς και τού συστήματος τών αρτηριών του, τού δικτύου δηλαδή όπου κυκλοφορεί το αίμα που τού δίνει τη ζωή και τους παλμούς του, που συνδέει όλα τα μέλη του μεταξύ τους, τα οποία αποτελούνται από τα κύτταρα του, τον Άνθρωπο. Ένα σύστημα με κύριες και δευτερεύουσες αρτηρίες, με αγωγούς ροής οχημάτων, ποδηλάτων και πεζών, οργανωμένα με τέτοιον τρόπο και μια τέτοια διαβάθμιση, που να υπάρχει αρμονική συνύπαρξη και απρόσκοπτη λειτουργία. Αν αυτό δεν επιτευχθεί δημιουργούνται εμφράγματα, φλεγμονές, αποστήματα και καρκινώματα. Ένας σωστός σχεδιασμός είναι η πρόβλεψη, η οποία βοηθά να αποφευχθεί το νόσημα, κατά τη γνωστή ρήση τού Ιπποκράτη! Αντίθετα, ο κακός σχεδιασμός ή ακόμα η έλλειψη σχεδιασμού, πρόβλεψης και πρόνοιας οδηγούν σε όλα τα πιο πάνω νοσήματα, με αποτέλεσμα ένα ψυχικά ανθυγιεινό Πολεοδομικό τοπίο! Γιατί, όσο είναι εκφραστής τού πολιτισμού μας η Πόλη, άλλο τόσο λειτουργεί διαδραστικά και στον ψυχισμό μας, και μάς επιστρέφει, με ενίσχυση μάλιστα, αυτό που τής δώσαμε! Τώρα θα μού πείτε ‘πώς να καθορίσεις σωστά τα πιο πάνω, αφού έχουμε να κανούμε κυρίως με υφιστάμενες αστικές δομές, με διάφορα στρώματα Ιστορίας, από τα οποία το καθένα αφήνει το δικό του αποτύπωμα και κληροδότημα; Σωστή ερώτηση, δεδομένου μάλιστα ότι η Πόλη εκφράζει τον πολιτισμό στην εκάστοτε εποχή, με βάση τα ισχύοντα πολιτικο-κοινωνικο-οικονομικό-τεχνολογικά δεδομένα, και κάθε εποχή δυνατόν να καθορίσει εκ νέου την πολεοδομική καρδιά και τις αρτηρίες, αλλά και τον χάρτη όγκου-μη όγκου, ανάλογα με τα δικά της! Άρα προχωρώντας στο χρόνο, όλο και πιο δύσκολη γίνεται η συνύπραξη στοιχείων τού παρελθόντος με αυτά τού παρόντος! Ως εκ τούτου ο Πολεοδομικός επανασχεδιασμός έχει γίνει πλεόν το μεγάλο στοίχημα για τη σωστή λειτουργία τής σύγχρονης Πόλης!
Η δική μας ηλεκτρονική εποχή, αποτέλεσμα μιας ραγδαίας εξέλιξης από τη Βιομηχανική Επανάσταση στα τέλη τού 18ου αιώνα, χαρακτηρίζεται κυρίως από την ταχύτητα, αλλά και την υπερβολικά μεγάλη συγκέντρωση πληθυσμού στις μεγάλες
αστικές δομές, κάτι που είχε αρχίσει τότε, με τη συρροή μαζών, ως εργάτες στις νεοσύστατες εργοστασιακές μονάδες! Από το κάρβουνο στο πετρέλαιο, και μετά στον ηλεκτρισμό, από τα πρώτα σχετικά αργά μέσα συγκοινωνίας και τα λιγοστά ιδιωτικά οχήματα, στα υπερταχύ οχήματα πάσης φύσεως, με τα ιδιωτικά αυτοκίνητα να κατακλύζουν πλέον τις πόλεις, καθιστώντας έτσι όλο και πιο επιτακτική την ανάγκη για ένα λειτουργικά σωστό και αισθητικά υγειή Πολεοδομικό σχεδιασμό! Και ενώ οι ηλεκτρονικές αποστάσεις έχουν πλέον εκμηδενιστεί, οι φυσικές απαιτούν ένα έξυπνο και πολύπλοκο ομολογουμένως σύστημα συγκοινωνίας, που να μπορεί απρόσκοπτα να εξυπηρετεί όλους τους τρόπους διακίνησης, από όλους τους Πολίτες, και να ενώνει τις διάφορες περιοχές χρήσης και τους δημόσιους ανοιχτούς χώρους μεταξύ τους, αλλά και με τον πυρήνα τής Πόλης! Ένα τέτοιο σύστημα δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά μόνο με ένα επαρκές πολυεπίπεδο δίκτυο δημόσιας συγκοινωνίας, αλλά και με ένα περίτεχνο, επίσης πολυεπίπεδο δίκτυο λεωφόρων, δρόμων, ποδηλατοδρόμων και πεζοδρόμων, με λεπτομερή και προσεγμένο σχεδιασμό για σωστή λειτουργία και για το εύ ζήν! Το ιδιωτικό λοιπόν σε συνδυασμό με το δημόσιο μαζικό μέσο, στα πλαίσια μιας αστικής δομής, που πάνω απ’ όλα πρέπει νάναι Ανθρωποκεντρική!
Το Αυτοκίνητο και ο Υπάνθρωπος
Τι λέει όμως η Κυπριακή πραγματικότητα σε σχέση με τα πιο πάνω;; Πόσο σωστοί είναι οι Πολεοδομικοί μας σχεδιασμοί, και πόσο Ανθρωποκεντρικά λειτουργούν;; Η απάντησις δεν είναι καθόλου θετική ή ευχάριστη! Σε έναν τόπο με πόλεις συγκριτικά μικρές, με πολύ χαμηλή συγκέντρωση μάζας πληθυσμού, είναι άξιον απορίας πώς έχουμε καταφέρει να έχουμε αρτηρίες τόσο δυσλειτουργικές και εμφραγματικές, που υπερδιπλασιάζουν το χρόνο δημόσιας διακίνησης μας, που ανεβάζουν το στρές μας στα ύψη, που έχουν προκύψει χωρίς σωστό και ορθολογιστικό σχεδιασμό, που ακολουθούν τον κανόνα τού ‘μη κανόνα’ και τού ‘όπως όπως’, και που είναι επί πλέον και αισθητικά απαράδεκτες, άρα και ψυχικά ανθυγιεινές! Πώς καταφέρνουμε, συνεχίζω, να μην μπορούμε να καθορίσουμε σωστά τα διάφορα μέλη τών πολεοδομικών μας οργανισμών: τις χρήσεις δηλαδή και τους υπαίθριους δημόσιους χώρους και τη σχέση μεταξύ τους, αλλά και με τον πυρήνα του; Τι λέω; Εδώ καλά καλά δεν είμαστε σε θέση να εντοπίσουμε ποιά είναι η καρδιά-πυρήνας τής Πόλης, ενώ από όλη την πιο πάνω περιγραφή περί εξέλιξης και ανάγκης για σωστό πολυεπίπεδο δίκτυο συγκοινωνίας και ορθολογιστικό σχεδιασμό, με προτεραιότητες και διαβαθμίσεις, το μόνο που εμείς έχουμε κρατήσει είναι την εξέλιξη και τη χρήση τού ιδιωτικού αυτοκινήτου! Ναι, το αυτοκίνητο, που το έχουμε κάνει βασιλιά τών πόλεων, και όλης μας τής ύπαρξης, ενώ έχουμε υποβαθμίσει τον άνθρωπο: τον πεζό, τον ποδηλάτη, τον ανάπηρο ή τον ηλικιωμένο σε Υπάνθρωπο! Η ανθρώπινη μας υπόσταση, ως Πολίτες, εξαρτάται από το αν είμαστε σε αυτοκίνητο ή όχι, και βεβαίως από κει και πέρα είναι και το σε τι αυτοκίνητο, γιατί από κει κρίνεται το επίπεδο σεβασμού που μάς προσδίδεται! Αυτό το τελευταίο είναι που καθορίζει κυρίως και τη γνωστή νοοτροπία και τη συμπεριφορά μας μέσα στο οδικό δίκτυο: αυτήν τού υπερόπτη οδηγού έναντι στο κατώτερο ον τον Άνθρωπο! Έχουμε δυστυχώς αντικαταστήσει τον Άνθρωπο-κύτταρο τού οργανισμού τής Πόλης με το αυτοκίνητο! Αυτό λοιπόν χαρακτηρίζει τη δομή και τη λειτουργία τών Πόλεων μας, η Αυτοκινητοκεντρικότητα και όχι η Ανθρωποκεντρικότητα, αφού όλα είναι φτιαγμένα, ή απλά αφημένα στην τύχη, με την προϋπόθεση ότι όλοι κυκλοφορούμε με ιδιωτικό αυτοκίνητο! Ο βασιλιάς Αυτοκίνητο από τη μια, ο Υπάνθρωπος από την άλλη!!
Κυκλοφοριακά Εμφράγματα, Φλεγμονές Στάθμευσης
Και ενώ το δίκτυο δημόσιας συγκοινωνίας μας είναι από ανύπαρκτο έως άθλιο, δεν φαίνεται καθόλου να μάς ενοχλεί η υπερβολική αραιοκατοίκηση και ότι οι αστικές μας δομές είναι πολλαπλάσια μεγαλύτερες σε επιφάνεια, σε αναλογία με τον πληθυσμό που εξυπηρετούν! Πόλεις απλωμένες σε πολλά τετραγωνικά χιλιόμετρα, γεγονός που εντείνει το πρόβλημα τής συγκοινωνίας και δυσχεραίνει το έργο τών ίδιων τών Αρχών! Από τη μια θέλουμε να έχουμε σύγχρονες πόλεις, που να συμβαδίζουν με την ηλεκτρονική μας εποχή, και να πληρούν όλ’ αυτά που παρέθεσα πιο πάνω, και από την άλλη δεν λέμε να εγκαταλείψουμε την εποχή τού οικισμού, όπου το ατομικό είναι ανεξάρτητο, αυτάρκες, απομωνομένο και πάνω από το συλλογικό! Και αυτό ακριβώς είναι και το στοιχείο που καθορίζει την κουλτούρα τής δημόσιας μας συμπεριφοράς: ο ατομικισμός, και η έλλειψη συλλογικής συνείδησης!! Ποιά είναι όμως η κατάσταση τού υπόλοιπου δικτύου στις πόλεις μας, πέραν τών αυτοκινητοδρόμων και τού ελλειπούς δημόσιου συστήματος συγκοινωνίας; Πεζόδρομοι και πεζοδρόμια διακοπτόμενα ή μπλοκαρισμένα συνεχώς από τον ‘βασιλιά’ τής ζωής μας, δίκτυο ποδηλατοδρόμων από ανύπαρκτο έως υποτυπώδες, και χωρίς συνοχή, διευκολύνσεις για ΑΜΕΑ, ούτε λόγος! Ο πεζός, ο ανάπηρος ή ο ποδηλάτης είναι ευχαριστημένοι αν μπορέσουν να κινηθούν απρόσκοπτα για μερικά μέτρα. Αφού λοιπόν σαν πεζός δεν έχεις την υπόσταση ατόμου, καταφεύγεις στο αυτοκίνητο, για να μπορείς να είσαι μέρος τού συνόλου, και να μπορείς να κάνεις τη δουλειά σου!! Και αφού έχεις μπει αναγκαστικά στο σύστημα, αντιλαμβάνεσαι και εκεί τις ελλείψεις, τα εμφράγματα και τα καρκινώματα, ότι δηλαδή και σαν οδηγός είσαι σχεδόν παντού παράνομος! Το ίδιο το σύστημα που λειτουργεί με βάση την ύπαρξη και τις δυνατότητες τού αυτοκινήτου, αυτό το ίδιο σύστημα σε καταδιώκει παντού με παγίδες, είτε στην ταχύτητα, είτε στην πρόσβαση, είτε στη στάθμευση!
Γιατί το σύστημα, και όλοι οι ‘σοφοί’ από πίσω, ξέχασαν ή δεν νοιάστηκαν να προβλέψουν επαρκείς χώρους στάθμευσης, για τις άδειες χρήσης που οι ίδιοι έχουν εκδώσει. Ξέχασαν γενικά ότι ο αυξανόμενος αριθμός ιδιωτικών οχημάτων, που προωθεί το σύστημα, απαιτεί και αυξανόμενο αριθμό χώρων στάθμευσης!! Και δεν είναι βέβαια το μόνο που έχουν ξεχάσει ή που αγνοούν! Αγνούν και ότι σε οποιαδήποτε περιοχή τού πολεοδομικού οργανισμού, πέραν όλων τών άλλων που απαιτούνται για τα καημένα τα όντα χωρίς αυτοκίνητο, είναι και η σωστή οργάνωση σε κάθε αρτηρία. Και ιδού η λέξη κλειδί: Οργάνωση! Ναι, η οργάνωση τού κάθε δρόμου, είτε αυτή είναι λεωφόρος είτε δευτερεύων, τριτεύων δρόμος είναι το Α και το Ω! Εκεί έγκειται και η λύση για την πάταξη τής παρανομίας! Όπου υπάρχει οργάνωση και υπόδειξη ελάχιστο είναι το ποσοστό τών παρανομούντων! Η απουσία της σημαίνει αυτόματα μπλοκάρισμα λωρίδας δρόμου-αρτηρίας, μπλοκάρισμα πεζοδρομίου, εμποδίζοντας τον πεζό ή τον ανάπηρο, αυτόν που θάπρεπε να είναι το κύτταρο τού Πολεο-οργανισμού! Και νάτο αμέσως το απόστημα, τη φλεγμονή και τη νόσο. Δεν αρνούμαι βέβαια ότι σαν Λαός επιδεικνύουμε ιδιαίτερο ζήλο στο παρανομείν και στο ‘εγώ να κάνω τη δουλειά μου, κι ας κόψει ο άλλος το λαιμό του’. Δεν είχαμε επίσης ποτέ καλή σχέση με το ‘σκέφτομαι πάντα και τον άλλον, αφού δεν είμαι μόνος μου’, δηλαδή με την αναφερθείσα πιο πάνω Συλλογική Συνείδηση, που είναι η μαγιά, η πεμπτουσία, η προϋπόθεση για την αρμονική συνύπαρξη στην Πόλη!
Οι Παραλήψεις τής Θείας Πολεοδομίας
Βέβαια, τα κυκλοφοριακά εμφράγματα δεν προκύπτουν μόνο από τη μη οργάνωση τών δρόμων, αλλά και από μια κακή και επιπόλαιη οργάνωση: κάθε 20 μέτρα τα λεγόμενα ‘φώτα’, ενώ το αγαπημένο άθλημα τών Κυπριακών Αρχών, η δημιουργία round about ή ράνταπαου εξασκείται κατά κόρον!!! Που είσαι θεία Πολεοδομία, που τα Σχέδια σου ‘εν σοφία’ εποίησες; Το ‘θεία’ βέβαια όπως λέμε ‘θείτσα’, όχι ‘θεϊκή’, για να εξηγούμαι! Υπάρχουν όμως λύσεις πολλές θείτσα: λέγονται ανισόπεδες διασταυρώσεις, βυθίσεις δρόμων ταχύτητας, δίκτυα δρόμων σε διάφορα επίπεδα, ανάλογα με την κυριότητα και το σκοπό τους. Λύσεις που λέγονται εναλλάξ μονοδρομήσεις παράλληλων δρόμων, με χώρους στάθμευσης και απρόσκοπτη διακίνηση οχημάτων, επαρκές πεζοδρόμιο για πεζούς, ποδηλατόδρομο και χώρο σκυβαλοδόχων, υπέργειες ή υπόγειες διαβάσεις! Λύσεις που λέγονται δεντροφύτευση στο μέσο τού δρόμου, αντί μπροστά στα κτήρια – έτσι που να μην κουρεύονται τα δέντρα για να φαίνονται οι βιτρίνες – και που να δίδουν και καλύτερη σκίαση. Τι να κάμω τες 4 λωρίδες χωρίς χώρους στάθμευσης, αφού οι 2 είναι μονίμως κατειλημμένες; Καλύτερα 2 και λειτουργήσιμες με νόμιμη στάθμευση. Από την άλλη, σωστά πεζοδρόμια δεν σημαίνει αλλού αχρείαστο πλάτος 4 μέτρων σε πόλεις τών 150 ή 200 χιλιάδων, μισομπλοκαρισμένα, και αλλού ανύπαρκτα. Αρκεί το 1,5 μέτρο φτάνει να είναι καθαρό και ας χρησιμοποιηθεί το υπόλοιπο πλάτος νόμιμα για στάθμευση. Ας γίνουν πεζοδρομοποιήσεις οδών, ούτως ώστε να αποκτήσουν και τα κτήρια μιαν άλλη σχέση με τον δημόσιο χώρο. Γενικά ας γίνει ξεκάθαρο που πάει και που όχι το αυτοκίνητο, αλλά εκεί που πάει να υπάρχει σωστή οργάνωση. Ας δοθεί ελεύθερη στάθμευση στους κατοίκους και προνόμια στους εργαζόμενους στον πυρήνα. Ας δημιουργηθούν επαρκείς οργανωμένοι χώροι στάθμευσης για την καθημερινή χρήση στην Πόλη. Ας γίνουν πολυώροφοι χώροι στάθμευσης, υπόγειοι ή επίγειοι, για σωστή εκμετάλλευση τής γης. Πέρα από αυτό, ας ξανα-ανακαλύψουμε την ‘πλατεία’, ή ας επαναπροσδιορίσουμε την έννοια τού δημόσιου χώρου, σαν τόπου συνάντησης και συνάθροισης, σωστής αισθητικής και λειτουργικότητας για ψυχική υγεία και όχι σαν πίστας που περιφέρονται αυτοκίνητα! Μετά απ’ όλ’ αυτά είμαι σίγουρος ότι θα αλλάξει και η νοοτροπία και οι συνήθειες. Γιατί η νοοτροπία είναι κουλτούρα, καλλιέργεια! Στη συζήτηση αν ο Νόμος αλλάζει τη νοοτροπία, ή αν η νοοτροπία φέρνει το Νόμο, μάλλον η απάντησις είναι το πρώτο. Μετά από όλα αυτά, ας βγουν στους δρόμους και οι κύριοι Τροχονόμοι, για αυτούς που αδικαιολόγητα πλέον θα παρανομούν.
Αφού η Πόλη είναι ο καθρέφτης τού πολιτισμού μας, εμείς σήμερα σε τούτο τον Τόπο τι έχουμε;; Την Πόλη-Μάνα που αγαπά τα παιδιά της, τα φροντίζει και δεν τα ταλαιπωρεί ή αυτήν που σαν τον Κρόνο κατατρώει τα ίδια αυτής τέκνα;;
