Η Λίμνη Παραλιμνίου είναι μια ευκαιρία που πάει χαμένη σε πολλά επίπεδα. Και αυτή είναι πραγματικά μια επιεικής διατύπωση. Ένας πιο ειλικρινής χαρακτηρισμός θα ήταν ‘ντροπή για τον τόπο μας’. Πρόκειται για έναν υγρότοπο τόσο ταλαιπωρημένο από προβλήματα που εμείς οι ίδιοι δημιουργήσαμε που ξεχωρίζει ως θλιβερό παράδειγμα για το πώς δεν πρέπει να προστατεύουμε και να διαχειριζόμαστε μια ξεχωριστή και ευάλωτη φυσική περιοχή.
Αυτή η τραγική κατάσταση μπορεί και πρέπει να διορθωθεί. Και όλοι πρέπει να συμβάλουν, από την κυβέρνηση μέχρι την τοπική κοινότητα και τις περιβαλλοντικές οργανώσεις.
Η Λίμνη Παραλιμνίου βρίσκεται ακριβώς πίσω από το Παραλίμνι με τα χωριά Δερύνεια και Σωτήρα στα βόρεια και νοτιοδυτικά της λίμνης, αντίστοιχα. Είναι ένας μικρός εποχιακός υγρότοπος που περιβάλλεται όλο και περισσότερο από οικιστική ανάπτυξη.
Η Λίμνη Παραλιμνίου είναι ένας από τους μόλις οκτώ εναπομείναντες σημαντικούς φυσικούς υγροτόπους στην Κύπρο. Οι υπόλοιποι είναι οι Αλυκές Λάρνακας και Ακρωτηρίου, το Λιβάδι Ακρωτηρίου, η Λίμνη Ορόκλινης, οι παράκτιοι υγρότοποι Αμμοχώστου, ο σχεδόν εξαφανισμένος υγρότοπος της Αγίας Ειρήνης κοντά στη Μόρφου και η λίμνη Γαλάτεια, στην Καρπασία. Η Λίμνη Παραλιμνίου δεν είναι μεγάλη, έχει συνολική έκταση περίπου 350 εκτάρια, και σχεδόν ποτέ δεν κρατάει νερό ολόχρονα. Επειδή βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της Κύπρου το οποίο δεν δέχεται πολλή βροχόπτωση, σε χρονιές ανομβρίας η Λίμνη δεν μαζεύει σχεδόν καθόλου νερό. Παραμένει όμως πολύ σημαντική για την άγρια ζωή. Στη Μεσόγειο, η εποχικότητα των υγροτόπων δεν αποτελεί πραγματικό εμπόδιο για την άγρια ζωή. Είναι μάλλον ο “κανόνας” βάσει του οποίου τα οικοσυστήματα έχουν εξελιχθεί.
Η Λίμνη Παραλιμνίου έχει αναγνωριστεί ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά και τη Βιοποικιλότητα (IBA) από το BirdLife International. Αποτελεί κύρια τοποθεσία αναπαραγωγής της Πελλοκατερίνας Vanellus spinosusΗ Λίμνη Παραλιμνίου έχει αναγνωριστεί ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά και τη Βιοποικιλότητα (IBA) από το BirdLife International. Αποτελεί κύρια τοποθεσία αναπαραγωγής της Πελλοκατερίνας Vanellus spinosus, ενός όμορφου ασπρόμαυρου παρυδάτιου που πήρε το όνομά του από τα τσιριχτά του καλέσματα όταν απειλείται η φωλιά του. Είναι επίσης σημαντική περιοχή για άλλο ένα ιδιαίτερα θορυβώδες είδος, την Φραγκολίνα Francolinus francolinus. Το επαναλαμβανόμενο κάλεσμά της αντηχεί στις πεδιάδες της Κύπρου με τα πρώτα σημάδια της άνοιξης. Υγρότοποι όπως η Λίμνη Παραλιμνίου είναι από τα αγαπημένα μέρη για την αναπαραγωγή αυτού του χαρακτηριστικού πουλιού. Η Λίμνη είναι επίσης σημαντική για άλλα δύο είδη πουλιών, τον κομψό Καλαμοκαννά Himantopus himantopus και το μικροσκοπικό και “φευγαλέο” Νανοπλουμίδι Charadrius alexandrinus. Η εποχικότητα της Λίμνης σημαίνει ότι προσελκύει τους μεγαλύτερους αριθμούς και ποικιλία επισκεπτών πουλιών τον χειμώνα και την άνοιξη, με πάνω από 180 διαφορετικά είδη να έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα. Pellokaterina or ‘Crazy-Katherine’ in Cyprus, due to the racket it kicks up when its nesting site is encroached upon. It is also a key site for another notably noisy local, the Black Francolin Francolinus francolinus. The repetitive, trumpeting call of this prized game bird echoes across the lowlands of Cyprus with the first hint of Spring weather. Wetlands like Paralimni Lake are among favorite breeding sites for this distinctive, speckled bird. The lake is also important for two other wading birds, the elegant Black-winged Stilt Himantopus himantopus and the diminutive and easy-to-miss Kentish Plover Charadrius alexandrinus. The seasonality of the Lake means it is in winter and spring that it draws the biggest numbers and diversity of bird visitors, with well over 180 different species recorded to date.
Αυτή η πλούσια πτηνοπανίδα θα έπρεπε να ήταν από μόνη της υπεραρκετή, ώστε η περιοχή να προστατεύεται επάξια. Και προστατεύεται, τουλάχιστον στα χαρτιά, καθώς έχει ενταχθεί στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 για τα πουλιά πριν από περίπου 13 χρόνια. Έχει όμως ακόμα περισσότερη οικολογική αξία. Εκτός από τη σημασία της ως βιότοπος (και δεξαμενή άνθρακα), η Λίμνη Παραλιμνίου είναι επίσης η κύρια τοποθεσία για το ενδημικό υποείδος Νερόφιδου Natrix natrix cypriaca. Αυτό οδήγησε σε περαιτέρω προστασία στα χαρτιά καθώς η Λίμνη εντάχθηκε επίσης στο ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 για το Νερόφιδο. Στο δίκτυο Natura 2000 μπορούν ενταχθούν περιοχές για τα πουλιά βάσει της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για τα πουλιά όσο και βάσει της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για τους Οικοτόπους, για οικότοπους και είδη που δεν είναι πουλιά.
Έτσι η Λίμνη Παραλιμνίου είναι μια περιοχή Natura 2000 δύο φορές. Παρόλα αυτά, η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική.
Πολλοί από την τοπική κοινότητα θα σας πουν ότι το πρόβλημα με τη διαχείριση της Λίμνης ως φυσικού καταφυγίου εξαρτάται από τις αξιώσεις ιδιοκτησίας σε περιοχή εντός της λίμνης, που είναι ιδιωτική γη και που παλαιότερα μερικές φορές καλλιεργούνταν. Αυτό εμένα δεν με πείθει. Φυσικά, οι ιδιοκτήτες γης πρέπει να είναι θετικοί και υποστηρικτικοί, εάν πρόκειται να δημιουργηθεί ένα επιτυχημένο καθεστώς διαχείρισης για τον υγρότοπο, αλλά οι οποιεσδήποτε υπερφουσκωμένες απαιτήσεις για την αποζημίωση μιας γης που βρίσκεται στη μέση της λίμνης δεν μπορούν να καθορίσουν το μέλλον της περιοχής. Εξάλλου πώς μπορεί κανείς στ’ αλήθεια να διεκδικήσει δικαιώματα ανάπτυξης – δικαιώματα δόμησης – μέσα σε έναν φυσικό υγρότοπο;
Για σταθείτε όμως. Κάποιοι έχουν όντως διεκδικήσει τέτοια δικαιώματα και οι πολεοδομικές άδειες έχουν στ’ αλήθεια δοθεί. Πρόκειται για ένα πολύ κακό προηγούμενο. Η βορειοανατολική γωνία του υγροτόπου χτίστηκε πριν από χρόνια (και τώρα πρέπει να είναι μια από τις πιο επιρρεπείς σε πλημμύρες οικιστικές περιοχές στο νησί). Οικιστικές άδειες έχουν δοθεί λίγα χρόνια αργότερα και στη βορειοδυτική γωνία του υγροτόπου παρόλο που, στην προκειμένη περίπτωση, δεν προχώρησε η ανάπτυξη. Επομένως, υποθέτω ότι δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί γίνονται αξιώσεις από ιδιοκτήτες γης στην καρδιά της Λίμνης, ακόμα κι αν τώρα η περιοχή είναι ενταγμένη στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000.
Έτσι, η διαμάχη ιδιοκτησίας / αποζημίωσης βουίζει στο παρασκήνιο, αλλά η έλλειψη λύσης σε αυτό δεν δικαιολογεί τη θλιβερή κατάσταση του υγρότοπου.
Η λίστα από επεμβάσεις και αλόγιστες ενέργειες στον υγρότοπο, αδειοδοτημένες και μη, είναι μεγάλη. Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις πίστες go-carts εντός της λίμνης, μία εκ των οποίων σε λειτουργία. Οικοδομικά μπάζα και σκουπίδια απορρίπτονται τακτικά στον υγρότοπο. Τα οχήματα περιφέρονται ανεμπόδιστα. Το κυνήγι επιτρέπεται σε ένα μεγάλο μέρος του υγροτόπου κάθε χειμώνα, ενώ η περιοχή είναι επίσης γνωστό μαύρο σημείο παράνομης θανάτωσης πουλιών. Εντός της λίμνης υπάρχει σκοπευτήριο, το οποίο λειτουργεί εδώ και χρόνια, παρά τις κρατικές υποσχέσεις (συμπεριλαμβανομένων εκείνων που δόθηκαν στην ΕΕ) για την μεταφορά του αλλού. Η μόνη «ασπίδα» μεταξύ του πεδίου βολής και της κύριας περιοχής της λίμνης είναι απλά ένα ανάχωμα.
Όλες αυτές οι επεμβάσεις προκαλούν ενόχληση στην άγρια ζωή και διατάραξη του βυθού της λίμνης και, στην περίπτωση των πυροβολισμών, σκορπίζουν θάνατο και ρύπανση. Ο νόμος απαγορεύει τη χρήση μολύβδινων σφαιριδίων εντός ή γύρω από υγροτόπους. Στην πράξη, αυτός είναι ένας περιορισμός που σπάνια επιβάλλεται/επιτηρείται και υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις σοβαρής ρύπανσης από μόλυβδο στην περιοχή (συμπεριλαμβανομένων δηλητηριασμένων από μόλυβδο Φλαμίνγκο). Το κυνήγι που επιτρέπεται στη Λίμνη είναι μετά βίας νόμιμο. Εάν τηρούνταν σωστά οι τυπικοί περιορισμοί στις αποστάσεις από τα πλησιέστερα σπίτια, η επιτρεπόμενη περιοχή κυνηγιού θα ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Και στην περίπτωση της Λίμνης Παραλιμνίου εύλογα μπορεί να ισχύσει και το επιχείρημα «αν δεν μπορεί να σταματήσει η λαθροθηρία, ας μην επιτραπεί το κυνήγι». Ακόμη και εμβληματικά είδη όπως τα Φλαμίνγκο έχουν βρεθεί πυροβολημένα στον υγρότοπο.
Το νερό αποστραγγίζεται τακτικά από τη λίμνη, τόσο για τις ανάγκες των ντόπιων αγροτών όσο και για να κατευναστούν οι ανησυχίες όσων αγόρασαν σπίτια στην οικιστική ανάπτυξη εντός της λίμνης αναφορικά με τα κουνούπια. Εάν η αποστράγγιση γινόταν με διαχειριζόμενο τρόπο, εξισορροπώντας τις ανάγκες των γεωργικών καλλιεργειών και της άγριας ζωής, αυτό μάλλον θα ήταν εντάξει. Αλλά πολύ συχνά, το κανάλι αποστράγγισης ανοίγει κυριολεκτικά στο σκοτάδι.
Στο μεταξύ, τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και σε επίπεδο ΕΕ, οι στόχοι για τη διατήρηση της φύσης στρέφονται προς την αποκατάσταση και την προσπάθεια «επαναφοράς» υποβαθμισμένων περιοχών άγριας ζωής. Η Λίμνη Παραλιμνίου θα ήταν ένας εξαιρετικός υποψήφιος για κάτι τέτοιο, και λίγα χιλιόμετρα πιο κάτω, ανατολικά της Λάρνακας, υπάρχει ένα εξαιρετικό παράδειγμα του τι μπορεί να φέρει η αποκατάσταση. Η Λίμνη Ορόκλινης, η μικρότερη περιοχή Natura 2000 στην Κύπρο, προοριζόταν κάποτε και αυτή για ανάπτυξη. Όμως, με την ώθηση που δόθηκε από ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα LIFE για την αποκατάστασή της, και με την τοπική κοινότητα να έχει αγκαλιάσει αυτή την προσπάθεια, αυτός ο μικρός υγρότοπος έχει γίνει καταφύγιο άγριας ζωής που προσελκύει χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο.
Το BirdLife Cyprus συμμετέχει σε ένα νέο, 10ετές πρόγραμμα LIFE, με επικεφαλής το Τμήμα Περιβάλλοντος. Το πρόγραμμα επικεντρώνεται στη διαχείριση του δικτύου Natura 2000 σε όλη την Κύπρο και περιλαμβάνει δράσεις που στοχεύουν στη διατήρηση της λίμνης Παραλιμνίου. Πρέπει να ελπίζουμε ότι αυτό το φιλόδοξο έργο θα κάνει τη διαφορά.
Ακόμη και υπό την τρέχουσα, σχεδόν τραγική κατάσταση πραγμάτων, η Λίμνη Παραλιμνίου φιλοξενεί καταπληκτική άγρια ζωή, η οποία συνεχίζει να επιβιώνει παρά τις απειλές. Φανταστείτε τι διαμάντι θα μπορούσε να είναι αυτή η περιοχή, με λίγη στοχευμένη φροντίδα.
Αυτό το άρθρο άρθρο γνώμης του Διευθυντή του BirdLife Cyprus, Μάρτιν Χέλλικαρ, δημοσιεύθηκε πρώτα στην εφημερίδα Cyprus Mail στις 16 Μαρτίου 2022.